ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ*

Προβλέπω ότι θα υπάρξουν κάποιες ερωτήσεις. Πριν αυτό συμβεί, θέλω να ξέρετε ότι ένας άνθρωπος που έχει γράψει δέκα ή χίλια ποιήματα δεν σημαίνει ότι ξέρει να απαντά. Αντίθετα, είναι το άτομο που συνεχώς ρωτάει, απορεί για το αναπάντητο, και αυτή την απορία κυρίως εκφράζει γράφοντας. Παρ' όλο που δεν μου αρέσουν οι γενικεύσεις, γιατί είναι ένας εύκολος τρόπος να ισοπεδώνονται οι αμέτρητες διαφορετικότητες που γεννιούνται από τη λεπτομέρεια, καταλήγω ότι κάθε μορφή τέχνης είναι εν τέλει ένα διαρκές ερώτημα προς έναν αόρατο παντογνώστη, ο οποίος ή δεν απαντά ή απαντά με τον τρόπο του χρησμού ἥξεις ἀφήξεις οὐ... Σ' αυτό το σκοτεινό ατελές του χρησμού, που αλλιώς καλείται και μοίρα μας, έχω δηλώσει την υποταγή μου γράφοντας.

Από πότε νιώσατε την ανάγκη να εκφραστείτε;

Από τότε που η εφηβεία μετέρχεται και αυτόν τον τρόπο, τον πιο αθόρυβο και ακίνδυνο, για να βγει από την κοσμογονική θολούρα που την περιβάλλει. Ήμουν επομένως γυμνασιοκόριτσο.

Επηρεαστήκατε από τα διαβάσματά σας;

Κάθε τι που διαβάζουμε αγαπώντας το, αφήνει ανεξίτηλα τα ίχνη του μέσα μας. Είμαστε προϊόν επιρροών. Το ζητούμενο είναι ο κάθε επίδοξος δημιουργός να μπορέσει να δημιουργήσει γύρω από αυτές τις επιρροές μία αδιαφανή συγκαλυπτική κρούστα, που είναι εν τέλει η προσπάθεια της διαμόρφωσης του λεγόμενου προσωπικού ύφους.

Ποια είναι η θέση της ποίησης στην εποχή μας; Θα γίνει μελλοντικά ποιητικότερος ο κόσμος μας;

Η θέση της ποίησης στην εποχή μας και στην κάθε εποχή, πιστεύω, είναι όποια και η θέση ενός ψιλόβροχου σε μια εκτεταμένη και παρατεινόμενη ξηρασία. Δροσίζεται και κερδίζει μόνον όποιος βρίσκεται κάτω απ' αυτό το τοπικό φαινόμενο.

Τώρα, αν σταματήσουν οι πόλεμοι, οι αδίστακτες αιμοτοχυσίες, η θανατηφόρα πείνα φυλών ολόκληρων, αν στη θέση του φεγγαριού και των ονειροπόλων αστεριών δεν ξεφυτρώσουν πολυκατοικίες, καφετέριες, ντίσκο και μοντέρνα κοιμητήρια, τότε ίσως είναι ποιητικότερος ο αυριανός κόσμος.

Ποιο ποίημα σάς εκφράζει περισσότερο;

Κανένα. Κάθε ποίημα εκφράζει τη στιγμή που γράφτηκε, και μόνο την πτυχή εκείνη που θέλει να εκμυστηρευτεί τη μορφή της, τη διάστασή της στο πρώτο πρόθυμο θέμα να γίνει ο εξομολόγος της. Σε μένα, κατά κανόνα, το θέμα είναι ανύπαρκτο, τρέχουν πίσω του, σαν λαγωνικά, να το ανακαλύψουν δυο-τρεις πλανόδιοι στίχοι, που εκ πρώτης όψεως δεν φαίνεται να διαθέτουν οξύτατη όσφρηση, κυνηγόσκυλου. Μπορώ ακόμα να πω ότι, αυτοί οι στίχοι-δολώματα είναι κάτι σαν το παρατεταμένο, ανιαρό, και σαν παράφωνο κούρδισμα των οργάνων μιας ορχήστρας, πριν ξεσπάσει η συναυλία.

Τι έχετε να προτείνετε σε κορίτσια που βρίσκονται στην κρίσιμη ηλικία;

Οι προτάσεις που είναι οι πρώτες ξαδέλφες των συμβουλών, ο έμμεσος ήπιος τρόπος τους, επιχειρούν να γίνουν μια αυτοσχέδια γέφυρα, η οποία να ενώσει το αγεφύρωτο, τελικά, χάσμα μεταξύ των δύο γενεών. Από τη γέφυρα αυτή περνούν, προφταίνουν να περάσουν, οι συμβουλές, αλλά ποτέ η απήχησή τους. Απομένει λοιπόν να προτείνω κάτι που ακούγεται παράλογο. Κι επειδή οι νέοι έχουν μεγαλύτερη εξοικείωση με το παράλογο παρά με τη λογική, έχω κάποιες ελπίδες ότι μπορεί να περάσει τη γέφυρα.

Προτείνω λοιπόν, αυτό το μέγιστο, εφ' άπαξ δώρο, που μας κάνει ο χρόνος, τη νεότητα, να μην την ξοδέψουν τώρα ολόκληρη, τώρα που δεν έχουν ακόμα τα αντισώματα κατά των απογοητεύσεων. Να ξοδεύουν τόση νεότητα την ημέρα όση χρειάζεται για να συντηρείται και να θριαμβεύει η αίσθηση πως την διαθέτουν. Να την κατανείμουν έτσι, ώστε κάθε επόμενη φάση της ζωής τους να παίρνει τη μερίδα της, τη δόση νεανικότητας που, με την ενίσχυσή της μέσα στην ωριμότητα, θα δημιουργείται ένας εξαίσιος συνδυασμός φρεσκάδας και σοφίας, συνδυασμός που ξέρει να διαλέγει τις αξίες, προπάντων ξέρει να βαθμολογεί τις απολαύσεις και να τις παρατείνει. Ούτε λίγο ούτε πολύ, καταδικάζω με τούτη την πρόταση την ασυγχώρητη παράλειψη της φύσης —δεν είναι το μόνο λάθος της— να μην εφοδιάσει τις δύσκολες αδιέξοδες ηλικίες με μιαν ανθηρή, αγέραστη αντιμετώπιση. Ας αποκαταστήσουν οι νέοι αυτή την άδικη συμπεριφορά του χρόνου. Κάτι βέβαια που απαιτεί εγκράτεια. Και εγκράτεια σημαίνει στέρηση, που δεν είναι αγαπητή διόλου στην τάση αδηφαγίας που διακρίνει τη νεότητα. Για να επιτευχθεί, προτείνω στους νέους, κάθε βράδυ, πριν κοιμηθούν, να πίνουν, ένα, το ίδιο πάντα, μεγάλο ηρεμιστικό όνειρο: το γεμάτο όνειρο του μέλλοντος, που είναι όλο δικό τους.

(Κατάλογος αρ. 20, Στιγμή, Νοέμβριος 1996)

* Το απόσπασμα που δημοσιεύεται εδώ γράφτηκε για την εκδήλωση που οργάνωσαν οι μαθήτριες της Α' Λυκείου του Αρσακείου στις 14 Μαΐου 1996 προς τιμήν της Κικής Δημουλά. Από τις ερωτήσεις δημοσιεύονται ορισμένες.

"ΤΙ ΜΑΘΗΜΑ ΜΑΣ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ Η ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ" του SIMON CRITCHLEY*

Ο Βρετανός φιλόσοφος Σάιμον Κρίτσλεϊ, κατά τη διάρκεια της ομιλίας του στις 7 Ιουνίου, στο πλαίσιο του 3ου TEDxKalamata, στο θέατρο της Αρχαίας Μεσσήνης.

"Το θέμα μας είναι τα όρια. Και συγκεντρωθήκαμε εδώ, σ’ αυτό το όριο της Ευρώπης, κοντά στη θάλασσα: την απέραντη, την απεριόριστη.

Υπάρχουν τα όρια της γνώσης - όταν αντιμετωπίζουμε στην απεραντοσύνη του κόσμου και το περιορισμένο μέγεθος του ανθρώπινου νου.

Υπάρχουν τα όρια της ζωής - όλοι θα πεθάνουμε, και ποιος θέλει να πεθάνει; Εγώ, όχι. Λεπτό το λεπτό, μέρα με τη μέρα, αντιμετωπίζουμε τρομακτικά οικολογικά όρια, τα όρια της ανθρώπινης ζωής πάνω στη Γη. Αντιμετωπίζουμε όρια στην κατανόηση, στην έννοια της ανθρώπινης κατανόησης, της συμπόνιας, της ανοχής.

Φαίνεται ότι στην Ευρώπη έχουμε φτάσει στα όρια της ανοχής, γιατί πλέον δεν γνωρίζουμε τι σημαίνει Ευρώπη. Το 2014 μοιάζει όλο και περισσότερο με το 1914, όταν η Ευρώπη βυθίστηκε σε έναν μακρόχρονο, αιματηρό και άσκοπο πόλεμο, έναν πόλεμο για τα όρια: για τα εθνικά σύνορα, τα χαρακώματα, τις ιδιοκτησίες. Αντιμετωπίζουμε μια νέα παγκόσμια αταξία.

Αυτός είναι ο λόγος που χρειαζόμαστε την Ελλάδα και που είμαι τόσο χαρούμενος που βρίσκομαι τούτο το απόγευμα στην Ελλάδα. Δεν είναι η Ελλάδα που έχει ανάγκη την Ευρώπη. Είναι η Ευρώπη που έχει ανάγκη τους Ελληνες. Οχι την αρχαία δόξα της Ελλάδας. Οχι τη χολιγουντιανή εκδοχή της αρχαίας Ελλάδας: λευκοί άνδρες με χλαμύδες. Οχι αυτό. Καθόλου. Αυτό είναι ιδεολογία, είναι ιδεολογική σαχλαμάρα. Να μας λείπει.

Οχι, εμένα μου φαίνεται ότι αυτό που χρειαζόμαστε τώρα είναι λίγη αρχαιοελληνική σοφία. Οχι κάποια εξιδανικευμένη εικόνα των Ελλήνων, όχι τον Μπραντ Πιτ σαν Αχιλλέα, αλλά τον ρεαλισμό των αρχαίων Ελλήνων, τον σκεπτικισμό τους, τον δροσιστικό και, για μένα, ζωογονητικό πεσιμισμό των αρχαίων Ελλήνων, των τραγικών Ελλήνων, των Ελλήνων που ο Νίτσε με το δίκιο του λάτρευε...

Τα φαντάσματα

Για να αντιμετωπίσουμε τα όρια που έχουμε μπροστά μας, είναι ανάγκη να βρεθούμε εδώ, σ’ αυτόν τον αρχαίο τόπο. Γι’ αυτό χρειαζόμαστε τους αρχαίους, γι’ αυτό χρειαζόμαστε το θέατρο.

Πώς όμως μπορούμε να κάνουμε αυτές τις σιωπηλές πέτρες να μιλήσουν; Πώς μπορούμε να κάνουμε τους αρχαίους να μας μιλήσουν; Κάποιος κάποτε είπε, σοφά, ότι για να κάνουμε τους αρχαίους να μιλήσουν πρέπει να τους θρέψουμε με το ίδιο το αίμα μας. Είναι σαν τα βαμπίρ. Χρειάζονται το αίμα μας για να ζήσουν. Πρέπει να τους δώσουμε λίγο απ’ το αίμα μας για να κάνουμε τους αρχαίους Ελληνες να μιλήσουν.

Ετσι, απόψε, εδώ και τώρα, θέλω να κάνουμε μια μικρή θυσία αίματος, να καλέσουμε μερικά φαντάσματα. Μην ανησυχείτε όμως: δεν θα πονέσουμε. Αν αφουγκραστούμε προσεκτικά, θα μπορέσουμε ν’ ακούσουμε αυτά που οι αρχαίοι μας λένε σιγανά αλλά επίμονα. Και όταν τους ζωντανέψουμε, θα δούμε πως, όταν μιλούν, δεν μας λένε μόνο για τον εαυτό τους. Οχι. Μας μιλάνε για μας, για το τι σημαίνει να είμαστε εμείς, για τα όρια που αντιμετωπίζουμε σήμερα.

Τι είναι τούτος ο τόπος; Τι είναι τούτος ο μαγικός, αρχαίος τόπος; Είναι ένα θέατρο. Και τι είναι ένα θέατρο; Είναι ένα μέρος όπου ένα ακροατήριο, οι θεατές, οι «θεωροί» -ΕΣΕΙΣ- παρακολουθούν τη δράση να εκτυλίσσεται στη σκηνή. Τι βλέπουν όμως οι θεατές; Βλέπουν πράξη, βλέπουν τη «μίμηση πράξεως», όπως είπε ο Αριστοτέλης.

Εδώ, ακριβώς εδώ, υπήρχε θέατρο, το θαύμα του θεάτρου, μπροστά σε χιλιάδες πολίτες. Υπήρχε κωμωδία, σατιρικά έργα, πάνω απ’ όλα όμως υπήρχε τραγωδία. Και έτσι φτάνω στο ερώτημά μου: Γιατί γινόταν αυτό; Γιατί υπήρξε η τραγωδία;

Η Ανν Κάρσον, η Καναδή ποιήτρια, ρωτάει: «Γιατί υπάρχει η τραγωδία; Επειδή είσαι γεμάτος οργή. Γιατί είσαι γεμάτος οργή; Επειδή είσαι γεμάτος θλίψη». Αυτό είναι απόλυτα σωστό. Η Αντιγόνη είναι οργισμένη επειδή είναι γεμάτη θλίψη για τον αδελφό της, τον Πολυνείκη, που του αρνήθηκε τις ταφικές τιμές ο πολιτικός άρχοντας, ο Κρέων. Η Κλυταιμνήστρα είναι οργισμένη με τον Αγαμέμνονα εξαιτίας της θλίψης της για την κόρη της, την Ιφιγένεια, που εκείνος την έσφαξε σαν αρνί για να εξασφαλίσει ούριους ανέμους στα πανιά των ελληνικών πλοίων που κινούσαν για την Τροία.

Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε άλλο ένα ερώτημα στη λίστα της Ανν Κάρσον: Αν η τραγωδία είναι η οργή που ακολουθεί τη θλίψη, γιατί οι ήρωες στην τραγωδία είναι γεμάτοι θλίψη; Είναι θλιμμένοι εξαιτίας του πολέμου και των ανθρώπων που σκοτώθηκαν. Η τραγωδία θα μπορούσε να προσδιοριστεί ως μια πυροδοτημένη από τη θλίψη οργή που ξεπηδάει από τον πόλεμο. Αν αυτό μπορεί να φαίνεται απόμακρο και αφηρημένο, σκεφτείτε τότε απλώς την πολιτικοποίηση των κηδειών που αποτελεί ένα θλιβερά επαναλαμβανόμενο γεγονός της ζωής τα τελευταία χρόνια, από την αποκαλούμενη Αραβική Ανοιξη έως τις τρέχουσες αιματηρές συγκρούσεις στην Ουκρανία. Διαδηλωτές πυροβολούνται στις κηδείες διαδηλωτών που πυροβολήθηκαν επειδή διαμαρτύρονταν εναντίον του καθεστώτος.

Ζούμε σε έναν κόσμο που το πλαίσιό του είναι ο πόλεμος. Κάθε πλευρά πιστεύει ακράδαντα στην ορθότητα της θέσης της και στον παραλογισμό ή την «κακία» του αντιπάλου. Η πεποίθηση αυτή νομιμοποιεί τη βία, μια καταστροφική βία που πυροδοτεί τη βία της άλλης πλευράς σε απάντηση.

Πιστεύω ότι μια αντανάκλαση της αρχαίας τραγωδίας, εδώ και τώρα, σε τούτο το θέατρο, θα μπορούσε τουλάχιστον να φωτίσει τα προβλήματά μας και να μας πει κάτι για το παρόν μας και τα όριά του.

Επειδή η ιστορία της ελληνικής τραγωδίας είναι ιστορία πολέμων, από τον πόλεμο με τους Πέρσες τον 5ο αιώνα π.Χ μέχρι τον Πελοποννησιακό Πόλεμο που κράτησε έως το τέλος εκείνου του αιώνα, και από την ανάδυση της αθηναϊκής πολιτικής ηγεμονίας μέχρι τη διάλυσή της και την ταπείνωσή της στα χέρια της Σπάρτης.

Περιγραφή του αντιπάλου

Το παλαιότερο θεατρικό έργο που έχουμε, «Οι Πέρσες», από το 472 π.Χ., αναφέρεται στα επακόλουθα της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας το 480 π.Χ., που ο Αισχύλος φέρνει επί σκηνής οκτώ χρόνια αργότερα. Το πρώτο πράγμα που παρατηρεί κανείς στο θέατρο είναι ότι έχουμε μια περιγραφή του αντιπάλου όχι με εχθρότητα αλλά με συμπόνια. Συμπόνια για τον εχθρό. Στο τέλος του έργου εμφανίζεται ένα φάντασμα. Υπάρχουν πολλά φαντάσματα στο θέατρο. Υπάρχει φάντασμα στους Πέρσες, υπάρχει φάντασμα στον Αμλετ. Το πρόβλημα με τους νεκρούς είναι ότι δεν στέργουν να παραμείνουν νεκροί. Και το φάντασμα του Δαρείου του Μεγάλου εμφανίζεται και λέει στον γιο του, τον Ξέρξη: «Είσαι άχρηστος, έχασες τη μάχη, αλλά το χειρότερο ήταν ότι βεβήλωσες τα ιερά των Ελλήνων, και αυτό δεν έπρεπε να το κάνεις. Αυτό είναι Υβρις». Κι ύστερα λέει στους Ελληνες: «Αν φερθείτε με τον ίδιο τρόπο, αν βεβηλώσετε ό,τι είναι ιερό, θα φτάσετε στην ίδια κατάντια».

Ετσι, αυτό το εκπληκτικό πράγμα, το θέατρο, που όλοι το παίρνουμε σαν δεδομένο, που εσείς όλοι το θεωρείτε δεδομένο γιατί είναι η κληρονομιά σας, αναδεικνύει κάτι εξαιρετικό: αναδεικνύει την κατανόηση του εχθρού. Μια κατανόηση του Ξένου, του «βαρβάρου» που προσεγγίζεται όχι με εχθρότητα, αλλά με πνεύμα ανοχής και κατανόησης και συμπόνιας. Και αυτό, νομίζω, είναι το πρώτο μάθημα που μπορεί η αρχαιότητα να μας προσφέρει σήμερα, στην κρίσιμη και επικίνδυνη κατάσταση που βρισκόμαστε."

* O κ. Simon Critchley διδάσκει φιλοσοφία στο New School της Νέας Υόρκης. Στην Ελλάδα κυκλοφορεί το «Βιβλίο των νεκρών φιλοσόφων» από τις εκδόσεις Πατάκη.

​​Το κείμενο (δημοσιεύτηκε στην "Καθημερινή" της 20/7/2014) αποτελεί συντομευμένη εκδοχή από την ομιλία που έδωσε ο Σάιμον Κρίτσλεϊ στις 7 Ιουνίου, στο πλαίσιο του 3ου TEDxKalamata, στο θέατρο της Αρχαίας Μεσσήνης, το πρώτο TEDx που φιλοξενείται σε αρχαιολογικό χώρο.

Δια την αντιγραφήν

Ο ΠΑΜΠΑΛΑΙΟΣ ΑΕΡΑΣ ΤΗΣ ΣΚΛΑΒΙΑΣ

Κεφ. ΙΙΙ. ΟΙ ΠΥΡΑΜΙΔΕΣ

   "Ένας όμιλος Αμερικάνοι στοιχημάτισε μ' ένα φελάχο. Αν ανεβεί και κατεβεί τη μεγάλη πυραμίδα σε έξι λεφτά, θα του δώσουν μισή λίρα. Ο δυστυχής φελάχος, λιγνός, πεινασμένος, ορμά και σκαρφαλώνει απελπισμένα τους μεγάλους ογκόλιθους, πότε φαίνεται να πηδά, πότε να εξαφανίζεται, φτάνει τέλος στην κορφή, και χύνεται πάλι ευθύς κάτου κατρακυλώντας και κατεβαίνει.

   Τον παρακολουθώ με αγωνία. Οι Αμερικάνοι κρατούν το ρολόι στο χέρι και μετρούν. Ο άνθρωπος, ξεπνεμένος, έφτασε, σωριάστηκε στα πόδια τους και σήκωσε το λαιμό λαχανιάζοντας. Μα οι Αμερικάνοι είχαν κερδίσει - κι έφυγαν χαχαρίζοντας. Ο φελάχος άρχισε να κλαίει... Είπα σ' έναν αράπη που ήταν μαζί μου:

   - Πες του να πιάσει πέτρες και να τους σπάσει το κεφάλι.

   Μα ο αράπης γέλασε:

   -Γιατί; Έχουν δίκιο τ' αφεντικά να μην τον πληρώσουν. Έχασε.

   - Μα γιατί να γελούν;

   - Οι κερδισμένοι πάντα γελούν - δεν το ξέρεις;

   Μέσα στον παμπάλαιον αυτό αέρα της σκλαβιάς, μου εφάνη πως ο μικρός αυτός διάλογος φώτισε όλη την Ιστορία της Αιγύπτου. Σα σχόλιο ιερογλυφικό, από γεράκια, λαγούς και κομμένα χέρια, χαραγμένο πάνου στην πυραμίδα."

Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας, Αίγυπτος, 1927

"ΒΟΛΤΑ ΜΕ ΤΟΝ ΜΠΑΜΠΑ"

Του Κοσμά Βίδου, από τη στήλη On Air sto "BHMA", 6/4/2014

"Κάθονταν στο διπλανό τραπεζάκι. Πατέρας και κόρη. Εκείνος γύρω στα 45, μεπροσεγμένη εμφάνιση για την οποία ξόδευε πολλά χρήματα. Εκείνη οκτώ με δέκα ετών, επίσης καλοντυμένη. Ο κύριος παρήγγειλε καφέ, η μικρή χυμό. Αμέσως μετά άνοιξαν καθένας την (τελευταίας τεχνολογίας) ταμπλέτα του. Η δική του με δερμάτινο κάλυμμα, η δική της με κάλυμμα ροζ, στολισμένο με καρτούν. Τα επόμενα τρία τέταρτα της ώρας (τόσο έμεινα στην καφετέρια) όχι απλώς δεν αντάλλαξαν λέξη, ούτε καν κοιτάχτηκαν, βυθισμένος καθένας στον κόσμο του, στη συσκευή του: η μικρή με τα παιχνίδια της, ο πατέρας με το e-mail και με τις εφημερίδες του.

«Αυτός τώρα θεωρεί ότι έχει βγάλει το παιδί του βόλτα», αναρωτήθηκε ένας φίλος, «και ότι κάνει το καθήκον του ως πατέρας;». Εξαρτάται πώς αντιλαμβάνεται καθένας τα καθήκοντα ενός πατέρα. Για τον εν λόγω μπορεί να συνοψίζονται στην αγορά iPad για το παιδί του. Πάντως (σύμπτωση;) και η διπλανή τους οικογένεια με ταμπλέτες και κινητά τηλέφωνα καταπιανόταν, συζητώντας ταυτοχρόνως για κάτι φίλτρα που προσθέτεις στα γυαλιά σου και σε προστατεύουν από την ακτινοβολία. Την πιθανότητα να κλείσουν την οθόνη για μερικές ώρες και να στρέψουν το βλέμμα μακριά, για να το ξεκουράσουν, δεν τη σκέφτονταν.

Είχα πρωτοσυναντήσει παρόμοιους ανθρώπους στα ταξίδια μου (Βερολίνο, Νέα Υόρκη, Σανγκάη...) και με είχε προβληματίσει η κραυγαλέα εξάρτησή τους από την τεχνολογία. Τώρα τους βλέπω, όλο και περισσότερους, και στην Ελλάδα. Σκέφτομαι ότι αν στη «Μοντέρνα οικογένεια» (το σίριαλ του Mega) το μοντέρνο αφορά την ελεύθερη και αρμονική συνύπαρξη όλων των ανθρώπων, ανεξαρτήτως φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού, εμφάνισης, καταγωγής κ.λπ., στην πραγματική ζωή περνάμε μεσυνοπτικές διαδικασίες σε ένα είδος... μεταμοντέρνας οικογένειας, όπου η επικοινωνία γίνεται μόνο μέσω Internet ή δεν γίνεται καθόλου. Αναρωτιέμαι πώς θα μοιάζουμε σε δέκα χρόνια, σε τι βαθμό θα έχει φτάσει η εξάρτησή μας από τα ηλεκτρονικά κυκλώματα και πόσο θα έχει επηρεάσει την οικογενειακή-κοινωνική ζωή μας και τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφερόμαστε. Μπορεί να είμαστε όπως οι ήρωες ενός άλλου επιτυχημένου σίριαλ, του «Βig Βang Τheory»: άνθρωποι αυτιστικοί, καταδικασμένοι να ζουν σε μια απέραντη προσωπική μοναξιά, χωρίς να μπορούν να επικοινωνήσουν ουσιαστικά με τους γύρω τους, επειδή δεν κατέχουν πλέον τους κώδικες της πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνίας.

Αγαπώ την τεχνολογία και τις διευκολύνσεις που μου παρέχει, αποζητώ τα βράδια που είμαι μόνος την (πολύτιμη) παρέα του Διαδικτύου, όμως το περασμένο Σάββατο, παρατηρώντας τη «σχέση» του πατέρα του διπλανού τραπεζιού με την κόρη του, ένιωσα τυχερός που στην π.Ι. (προ Ιnternet) εποχή, όταν ήμουν παιδί, η βόλτα με τον μπαμπά σήμαινε ποδόσφαιρο, ποδήλατο, συγκρουόμενα στο λούνα παρκ. Αλλοι καιροί, θα μου πείτε...  "

Δια την αντιγραφήν

Προσκυνητής

ΕΝΑ ΣΠΑΝΙΟ ΕΥΡΗΜΑ ΣΤΟ ΝΑΟ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΝΙΓΡΙΤΑΣ.

ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

Δημοσίευση του ΙΩΑΝΝΗ Θ. ΜΠΑΚΑ στα Σερραϊκά Σύμμεικτα 2010

  «Οι σημαντικές βελτιώσεις που συνέβησαν κατά τον 18^ο αιώνα ως προς τις συνθήκες διαβίωσης των υπόδουλων χριστιανικών πληθυσμών της οθωμανικής αυτοκρατορίας και που οδήγησαν τις χριστιανικές κοινότητες σε οικονομική και δημογραφική ανάπτυξη, εξηγούν σε μεγάλο βαθμό τις σημαντικές δραστηριότητες που παρατηρούνται στους χριστιανικούς πληθυσμούς και σχετίζονται κυρίως με οικοδομήσεις και ανακαινίσεις ναών(1). Οι ίδιες δραστηριότητες εμφανίζονται την ίδια εποχή έντονα και στην επαρχία (ναχιγιέ) της Νιγρίτας.

  Η δημογραφική ανάπτυξη του χριστιανικού πληθυσμού της περιοχής της Νιγρίτας απαιτούσε την ύπαρξη μεγαλύτερων σε μέγεθος ναών για την κάλυψη των θρησκευτικών αναγκών του συνεχώς αυξανόμενου πληθυσμού ενώ η οικονομική πρόοδός του απαιτούσε μεγαλύτερο ενδιαφέρον ως προς το στολισμό των ναών, γεγονός που οδηγούσε και σε έναν άτυπο ανταγωνισμό τις χριστιανικές κοινότητες της περιοχής. Το Δεκέμβριο του 1753, σύμφωνα με κτιτορική επιγραφή, ἀνηγέρθη καί ἀνακαινίσθη ο ναός του Αγίου Γεωργίου Χουμνικού ενώ το 1859, στον ίδιο ναό, προστέθηκε ο νάρθηκας. Το 1762 οικοδομήθηκε ο ναός του Αγίου Γεωργίου Σιτοχωρίου. Το 1763 οικοδομήθηκαν ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου Αηδονοχωρίου και ο ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης Αχινού(2). Την ίδια χρονική περίοδο ίσως να κτίσθηκαν και άλλοι ναοί της περιοχής για τους οποίους μέχρι σήμερα δεν διαθέτουμε ακριβή χρονολόγηση της οικοδόμησής τους. Σε ό,τι αφορά το ναό του αγίου Γεωργίου Νιγρίτας, δεν είναι τυχαίο ότι το πρώτο στρώμα τοιχογραφιών είναι του 18ου αιώνα(3). Η Νιγρίτα ως έδρα και ως ανερχόμενο οικονομικό και διοικητικό κέντρο της περιοχής έπρεπε και στον τομέα αυτό να ξεχωρίζει.

   Κατά τις εργασίες ανακαίνισης του Αγίου Γεωργίου Νιγρίτας κατά το 2005, για τη διακρίβωση των πιθανών εγκαινίων του ναού, με ευλογία του επισκόπου, βρέθηκε ἐπί τῆς ἐπί τούτῳ σαλευθείσης Ἁγίας Τραπέζης(4), χειρόγραφο σημείωμα του Σερρών Ιωαννικίου, το οποίο πιστοποιεί τον εγκαινισμό του ναού από τον ίδιο στις 3 Απριλίου του 1753(5). Το σημείωμα αυτό αποτελεί σήμερα το παλαιότερο τεκμήριο που διαθέτουμε για τη χρονολόγηση του ναού του Αγίου Γεωργίου, ο οποίος έως σήμερα κατατασσόταν στους ναούς που οικοδομήθηκαν γενικώς τον 18^ο αιώνα(6).

   Το σημείωμα βρέθηκε διπλωμένο εντός της Αγίας Τραπέζης, μαζί με δύο ιερά λείψανα των αγίων Τρύφωνος και Παντελεήμονος, επίσης τυλιγμένα σε χαρτί. Το χαρτί του σημειώματος, κιτρινισμένο από τον καιρό, είναι διαστάσεων περίπου 17 Χ 13 cm.Το κείμενο του χειρογράφου έχει ως εξής (sic):

ἐν τῷ ᾳψνγ (1753) ἐν μινί ἀπριλίῳ

 γ΄ (3)

 ἐγκαινιάσθη οὗτος ὁ θείος καί ἱερός ναός

τοῦ ἁγίου ἐνδόξου μεγαλομάρτυρος γεωργίου

 δι΄ ἐμοῦ τοῦ ταπεινοῦ μητροπολίτου σεῤῥῶν

 Ἰωαννικίου

  Σύμφωνα με τον επισκοπικό κατάλογο του Π. Πέννα ο μητροπολίτης Σερρών Ιωαννίκιος (1745-1769), βυζάντιος στην καταγωγή, διακρινόταν για τη φιλοκαλία του(7). Ανάμεσα στα έργα του ήταν και η επισκευή του μητροπολιτικού ναού των Σερρών και των κτισμάτων της μητρόπολης τα οποία ανακαίνισε το 1748 καθώς και το τέμπλο του μητροπολιτικού ναού των Αγίων Θεοδώρων Σερρών το 1754(8). Ο Ιωαννίκιος κατά τον Π. Παπαγεωργίου συνέχισε το έργο του προκατόχου του μητροπολίτη Σερρών Γαβριήλ (1735-1745), που διακρίθηκε και αυτός για τη φιλοκαλία και φιλομουσία του «Ἥττων κατά τήν παιδείαν, ἀλλ΄ ἐφάμιλλος κατά τήν φιλομουσίαν πρός τόν Γαβριήλ ἦτο ὁ μητροπολίτης Ἰωαννίκιος»(9).

  Η σημασία του χειρογράφου αυτού σημειώματος είναι εξαιρετικά σημαντική για την εκκλησιαστική ιστορία της Νιγρίτας και της περιοχής(10). Η μαρτυρία των εγκαινίων του ναού ο οποίος πιθανότατα θα αποτελούσε αντικατάσταση ή ανακαίνιση και αύξηση παλαιοτέρου, μας βοηθά στη γνώση και την κατανόηση της θέσης και της αξίας της πόλης κατά τον 18ο αιώνα. Οι Νιγριτινοί όχι μόνο προβαίνουν σε οικοδόμηση μεγάλων διαστάσεων ναού αλλά προχωρούν και στην ολική αγιογράφησή του, γεγονός που φανερώνει την οικονομική ευμάρεια της πόλης και την αύξηση του πληθυσμού της. Δεν είναι τυχαίο ότι στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα μαρτυρείται επίσης η ίδρυση σχολείων και η παρουσία αξιόλογων διδασκάλων στην περιοχή(11).

  Το δεύτερο σημαντικό στοιχείο που αντλούμε είναι ότι ο ναός εγκαινιάσθηκε μόνο επ΄ ονόματι του αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου. Η πληροφορία αυτή είναι σημαντική διότι γνωρίζουμε ότι ο ναός είναι δισυπόστατος, τιμώμενος στον άγιο Γεώργιο και την αγία Παρασκευή, στην οποία είναι αφιερωμένο το δεξιό κλίτος του ναού. Πότε προστέθηκε η τιμή της αγίας Παρασκευής και για ποιο λόγο δεν είναι έως σήμερα γνωστό. Ωστόσο από εικόνα του προσκυνηταρίου η οποία απεικονίζει και τους δύο αγίους μαζί, συμπεραίνουμε ότι η προσθήκη της τιμής της αγίας Παρασκευής προστέθηκε τον 19ο αιώνα και μάλιστα στο δεύτερο μισό του. Στο συμπέρασμα αυτό μας βοηθούν και οι χρονικές σημειώσεις που βρίσκονται σε χειρόγραφη ακολουθία του αγίου ιερομάρτυρος Μοδέστου (18 Δεκεμβρίου), έργο Ιγνατίου μοναχού Φιλοθεΐτου(12). Τα εσώφυλλα της παραπάνω ακολουθίας χρησιμοποιήθηκαν ως βιβλίο πρακτικών για την πρόσληψη νεωκόρων στο ναό. Έτσι στο πρώτο εσώφυλλο διαβάζουμε: ἐσυμφωνέθηκα ἐγώ ὁ Ἄγγελος είς τήν ἐκλισίαν τοῦ Γεωργίου καί τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς Νιγρίτης 18: 1902 Αὐγούστου 27. Επίσης στην πρώτη σελίδα: Ἀναγνόσας τον παρών βίον τοῦ Ἁγίου μεγαλομάρτυρος Μοδέστου πατριάρχου Ἰεροσολύμων. Ὁ ταπεινός δοῦλος Άργύρης κανδιλάπτης τῆς ἐκκλησίας τῆς ὑψιστάτης τοῦ Ἁγίου Γεωργίου καί τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς…Τέλος στη δεύτερη σελίδα της ίδιας ακολουθίας: Περί τό χιλιοστόν ὀκτακοσιοστόν ὀγδοηκοστόν πέμπτον ὁ Δ. Π. Κατσέλας κανδυλάπτης εἰς τήν ἐκκλησίαν τοῦ ἀγίου Γεωργίου καί τῆς ὁσιοπαρθενο μεγαλο μάρτυρος Παρασκευής διά χηρίσθε, διά μηνός 23΄ 4 Αὐγούστου 188513. Η εξέλιξη αυτή, της προσθήκης δηλαδή στο ναό και της τιμής προς την αγία Παρασκευή, ίσως να έχει μεγάλη σχέση με τη δημογραφική ανάπτυξη της Νιγρίτας και κυρίως με την εγκατάσταση σε αυτήν πληθυσμών από τη Θεσσαλία, τη Δυτική Μακεδονία και την Ήπειρο όπου ιδιαιτέρως τιμάται η αγία Παρασκευή.

  Η ύπαρξη του χειρογράφου σημειώματος πλουτίζει τις γνώσεις μας για την ιστορία του ναού και της πόλης και μας βοηθά στην κατανόηση άγνωστων πτυχών της τοπικής ιστορίας. Χρέος μας να το διαφυλάξουμε όπως καλά το φύλαξε ο άγιος Γεώργιος στην Αγία Τράπεζα του ναού του για δυόμισι περίπου αιώνες».

1. Βλ. Ιω. Χασιώτης, Μεταξύ Οθωμανικής κυριαρχίας και Ευρωπαϊκής πρόκλησης. Ο Ελληνικός Κόσμος στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, Θεσσαλονίκη 2001.

2. Σταυρ. Δαδάκη, «Οι μεταβυζαντινοί ναοί της Βισαλτίας», Πρακτικά Β΄Επιστημονικού Συμποσίου: Η Νιγρίτα-Η Βισαλτία διά μέσου της Ιστορίας, Θεσσαλονίκη 2000, 163-190.

3. Αγγ. Στρατή, «Οι τοιχογραφίες του Αγίου Γεωργίου Νιγρίτας και η συμβολή των στη ζωγραφική του 18ου αι. στην Ανατολική Μακεδονία», Πρακτικά Α΄ Επιστημονικού Συμποσίου: Η Νιγρίτα-Η Βισαλτία διά μέσου της Ιστορίας, Νιγρίτα 1995, 133.

4. Η αποκατάσταση της Αγίας Τραπέζης πραγματοποιήθηκε, με την προβλεπόμενη ακολουθία, το Νοέμβριο του 2006, με τη συμμετοχή και των τριών επισκόπων του νομού Σερρών.

5. Με βάση τον τρόπο υπολογισμού του Πάσχα, κατά το Ιουλιανό ημερολόγιο, η 3η Απριλίου του 1753 συνέπεσε με το Σάββατο του Λαζάρου. Το Σάββατο λοιπόν του Λαζάρου του 1753 επέλεξε ο μητροπολίτης Σερρών Ιωαννίκιος για να εγκαινιάσει το ναό του Αγίου Γεωργίου Νιγρίτας.

6. Σταυρ. Δαδάκη, ό.π., 170-171.

7. Π. Πέννας, Ιστορία των Σερρών, Αθήναι 2 1966, 465-466. Είναι σημαντικό ωστόσο ότι μόνο για το έτος 1753, όταν δηλαδή ο Σερρών Ιωαννίκιος εγκαινίασε το ναό του Αγίου Γεωργίου της Νιγρίτας ο Π. Πέννας αναφέρει ως μητροπολίτη Σερρών και τον Φιλόθεο ο οποίος μάλιστα υπογράφει ως συνοδικός σε Πατριαρχικό Γράμμα (Π. Πέννας, ό.π., 465). Ταυτόχρονα με το όνομα Ιωαννίκιος μνημονεύεται μητροπολίτης Σερρών και το 1737 (Ελληνικά 3, 138). Ανεξαρτήτως των παραπάνω το χειρόγραφο του εγκαινίου του Αγίου Γεωργίου Νιγρίτας μας δίνει σαφή ένδειξη ότι τον Απρίλιο του 1753 μητροπολίτης Σερρών ήταν ο Ιωαννίκιος.

8. Π. Παπαγεωργίου, Αι Σέρραι και τα προάστεια, τα περί τας Σέρρας και η μονή Ιωάννου του Προδρόμου, Θεσσαλονίκη 2 1988, 48, 49.

9. Ό.π., 45.

10. Για το λόγο αυτό η συντήρηση, η φύλαξη και η προβολή του εν λόγω κειμηλίου πρέπει να τύχει της κατάλληλης φροντίδας τόσο από τις τοπικές εκκλησιαστικές αρχές όσο φυσικά και από το Δήμο της Νιγρίτας και την αρμόδια αρχαιολογική εφορεία. Ο φυσικός χώρος έκθεσης του κειμηλίου αυτού δεν μπορεί να είναι άλλος από τη Νιγρίτα και το ναό του Αγίου Γεωργίου, όπου θα πιστοποιεί για την ιστορία του ναού. Η έκθεση αυτή θα ανταποκρίνεται στη θέληση του γράφοντος μητροπολίτη Ιωαννικίου να μας αφήσει ένα τεκμήριο για την ιστορία του ναού.

11. Ιω. Μπάκας, «Εκπαίδευση και κοινωνική δραστηριότητα στη Νιγρίτα και τη Σύρπα», Σερραϊκά Ανάλεκτα 3 (2001) 241-266 και του ιδίου, «Ο ιεροδιάκονος Ιγνάτιος ο Κεμίζος ή Επιδαύριος. Ένας κληρικός λόγιος στις Σέρρες και τη Νιγρίτα του 18ου αιώνα», Σίρρις 6 (2002) 179-186. Ο λόγιος κληρικός Ιγνάτιος Κεμίζος βρέθηκε σε αγιορείτικο μετόχι στη Νιγρίτα το καλοκαίρι του 1744 από όπου στις 13 Ιουλίου απέστειλε τρεις επιστολές εκ των οποίων τη μία προς τον πρωτοσύγκελο των Σερρών Μελέτιο και τη δεύτερη προς τον διδάσκαλο των Σερρών Νικόλαο Σχολάριο (Για την παρουσία αγιορειτών λογίων και διδασκάλων στη Νιγρίτα στο υπό δημοσίευση: Ιω. Μπάκας, «Η αγιορείτικη παρουσία στη Νιγρίτα. Ο μετοχιακός πύργος της Σούρπας και η φιλοθεΐτικη εικόνα της Παναγίας της Ελεούσας – Γερόντισσας»).

12. Αν. Ρίζου, «Χειρόγραφα στον ιερό ναό του Αγίου Γεωργίου Νιγρίτας. Η χειρόγραφη ακολουθία του αγίου Μοδέστου και η συμβολή της στην ιστορία της περιοχής», Σίρρις 6 (2002) 187-196. Η χειρόγραφη ακολουθία του Αγίου Μοδέστου αποτελεί επίσης ένα από τα αξιολογότερα κειμήλια που διαθέτει ο ναός του Αγίου Γεωργίου και η οποία πρέπει να τύχει επίσης κατάλληλης φροντίδας και το κυριότερο να μην απομακρυνθεί ποτέ από το φυσικό της χώρο.

13. Ιω. Μπάκας, Η Νιγρίτα και η περιοχή της στα τέλη της Τουρκοκρατίας, Νιγρίτα 1993, 210-211.

«ΕΜΠΑΙΝΕ ΑΕΚΑΡΑ»

Το Κεφάλαιο 46 από το βιβλίο του Γαβριήλ Νικολάου Πεντζίκη «Το Βυζάντιο έχει ρεπό»

  

 «Η κόρη μου είναι χανουμάκι.

   Μην πάει ο νου σας στο πονηρό, εννοώ ότι είναι οπαδός της ΑΕΚ, της ομάδας που ίδρυσαν Κωνσταντινουπολίτες πρόσφυγες του μικρασιατικού ξεριζωμού στην Αθήνα, στις 30 Μαΐου 1924, στο πατάρι ενός καταστήματος αθλητικών ειδών στη στοά Λουξ της οδού Βερανζέρου. Η ημερομηνία δεν στερείται σημασίας:  την επομένη της επετείου της άλωσης της Πόλης, οι κληρονόμοι της Βασιλεύουσας γυρίζουν νέα σελίδα.

   Το αυθόρμητο σχόλιο του τελωνειακού για τη βυζαντινή σημαία στο σακκίδιο η κόρη μου θα το θεωρούσε απολύτως φυσικό. Το έμβλημα της ομάδας της, ο μαύρος δικέφαλος αετός που κρατά ξίφος και σφαίρα σε φόντο χρυσοκίτρινο, είναι πανομοιότυπος μ’ εκείνον του Βυζαντίου. Μικρή, άλλωστε είχε αναρωτηθεί γιατί η σημαία της ομαδάρας της κυμάτιζ’ έξω απ’ τον ενοριακό ναό.

[…] Ένα χρόνο μετά την ίδρυση της ΑΕΚ στην Αθήνα, ιδρύθηκε συνονόματο αθλητικό σωματείο στη Θεσσαλονίκη. Κι ένα χρόνο αργότερα, το 1926, ιδρύθηκε ο ΠΑΟΚ, ο Πανθεσσαλονίκιος Αθλητικός Όμιλος Κωνσταντινουπολιτών, γνωστός ως λαίλαψ, βαρδάρης, και δικέφαλος του Βορρά. Αποτελούσε την ιστορική συνέχεια του αθλητικού σωματείου «Ερμής» που είχε ιδρυθεί στο Πέραν της Κωνσταντινούπολης μισό αιώνα πρωτύτερα, ωστόσο το πρώτο έμβλημα της ομάδας δεν ήταν ο δικέφαλος∙ ήταν πράσινο τετράφυλλο τριφύλλι με πέταλο, που έφερε τύχη στην ομάδα στον πρώτο της αγώνα εναντίον της «Γηραιάς Κυρίας» της Θεσσαλονίκης, του Ηρακλή. Ο δικέφαλος καθιερώθηκε τρία χρόνι’ αργότερα, όταν ο ΠΑΟΚ απορρόφησε την ΑΕΚ Θεσσαλονίκης. Αντίθετα όμως από τον αθηναϊκό δικέφαλο, ο αετός του ΠΑΟΚ δεν κρατά ξίφος και σφαίρα, κι έχει τα φτερά μαζεμένα σ’ ένδειξη πένθους για τις χαμένες πατρίδες.

   Αεκάρα κατά σύμπτωση είναι κι ο παπάς που πάντρεψε τη θυγατέρα με τον Κώστα, μερακλή μελισσουργό απ’ το Κροκύλιο Φωκίδας∙ ο παπάς αυτός μου διηγήθηκε μια ενδιαφέρουσα ιστορία που δεν μπόρεσα να διασταυρώσω. Μετά τη συγχώνευση της ΑΕΚ Θεσσαλονίκης στον ΠΑΟΚ, η ΑΕΚ Αθηνών και ο ΠΑΟΚ έπαιξαν σε φιλικό ματς το έμβλημα του δικέφαλου και τα χρώματα∙ νίκησε η ΑΕΚ, και κράτησε το κωνσταντινουπολίτικο κίτρινο και μαύρο χρώμα, κι ο ΠΑΟΚ πήρε τον αετό τον ασπρόμαυρο, τα χρώματα της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας.

   Αν η ιστορία αληθεύει, το φιλικό ματς θα πρέπει να έλαβε χώρα το 1929, χρονολογία που φιγουράρει στο έμβλημα του ΠΑΟΚ, εξήμισι αιώνες παρά τρία χρόνια μετά την επίσκεψη εκείνη του Ιωάννη Μεγαλοκομνηνού της Τραπεζούντας στον Μιχαήλ Όγδοο τον Παλαιολόγο, που έκλεισε με την απεμπόληση από πλευράς Ιωάννη του τίτλου του «πιστού βασιλέως των Ρωμαίων».

   Δεν με πολυενδιαφέρει αν έγινε ή όχι το ματς∙ μου αρκεί ότι υπάρχει στο μυαλό του παπά που πάντρεψε τη θυγατέρα. Ξέρω ότι ο παπάς αυτός, που ζει την εποποιία του Βυζαντίου και διακρίνει ρετάλια των ομηρικών επών στο σπηκάρισμα των ποδοσφαιρικών αγώνων, θα εντρυφήσει στις αναλογίες».

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΟΧΥΡΟΥ ΙΣΤΙΜΠΕΗ (6-7 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1941)

Οι αναμνήσεις του αξιωματικού του Ελληνικού Στρατού Γεωργίου Αποστολοπούλου (1910-1995) από την ηρωική μάχη του οχυρού Ιστίμπεη της Γραμμής Μεταξά (6-7 Απριλίου 1941), όπως εσώθησαν από τον υιό του, Ανδρέα.

 

    [...] Το οχυρόν ΙΣΤΙ-ΜΠΕΗ ήτο ένα από τα οχυρά της γραμής ΜΕΤΑΞΑ επί του ΜΠΕΛΛΕΣ άνωθεν της κωμοπόλεως του ΝΕΟΥ ΠΕΤΡΙΤΣΙΟΥ και συνεδέετο με αυτήν δι’ αμαξιτού δρόμου. Ωραία κτήρια μέσα στα έλατα εξασφαλίζουν άνετο στρατωνισμό στους Αξιωματικούς και οπλίτας δια τον καιρό της ειρήνης. Θάλαμοι οπλιτών, υπνωτήρια και λέσχη Αξιωματικών, κέντρων ψυχαγωγίας, αναρρωτήριον, λουτρά, κλίβανος, μαγειρεία, στάβλοι δια τα ζώα, αποθήκαι παντοειδούς υλικού. Περιφραγμένο με πολλές σειρές συρματοπλέγματος, ναρκοπέδιον, καμουφλάρισμα τέλειο, που αποκρύπτει επιμελώς όλα τα έργα. βρίσκεται σε βάθος 15-20 ματ, υπό την επιφάνεια της γης. Υπάρχει μία κεντρική στοά. Οι τοίχοι τσιμεντένιοι, λευκοί, φωτιζόμενοι με λάμπες για να φωτίζουν το δρόμο και διάφορες επιγραφές που μας οδηγούν, στα καταφύγια στις δευτερεύουσες στοές και στα πολυβολεία. Είναι ένας αληθινός λαβύρινθος και στις αρχές χρειάζεται κανείς οδηγό να οδηγηθή εκεί που θέλει.

  [...] Περί το λυκαυγές της Κυριακής της 6ης Απριλίου ώρα πέντε περίπου ακούγεται παντού μέσα στο οχυρό το σύνθημα του συναγερμού «Στα όπλα, Στα όπλα».Οι Γερμανοί επιτίθενται. Ανέρχομαι με την ομάδα Διοικήσεως στο παρατηριόν μου. Ο τηλεφωνητής μεταφέρει τον πίνακα εκεί. Ακούω πανδαιμόνιον όπλων βαλλόντων πολυβόλων, πυροβόλων και αεροπλάνα να σειρινίζουν και να ρίπτουν επί του οχυρού βόμβας τεραστίας ημίσεως τόνου και ίσως μεγαλυτέρας. Διατάσσω συναγερμόν, αλλά ουδέν πυροβόλον η όλμος θα βάλει άνευ διαταγής. Οι Γερμανοί έκαμων προπαρασκευήν πυροβολικού και αεροπορίας. 

[...]  Κατά την διάρκεια της πρώτης μισής ώρας 15 τραυματίαι οι καλύτεροι του λόχου και 4 νεκροί του παρακειμένου πολυβολείου προς το παρατηρητήριον μου. Είχε εισέλθει δια της θυρίδος βλήμα πολυβόλου ευθυτενούς τροχειάς, διερράγει εντός αυτού και επολτοποίησε σχεδόν πάντας. Μετέβην εκεί. Όλος ο χώρος του πολυβολείου ήτο γεμάτος σάρκες, αίματα κρανεία. Φοβερόν το θέαμα. Το αίμα των αθανάτων αυτών ηρώων έρευσε από την κλίμακα πολλών σκαλιών εις το καταφύγιον. Αυτό ήτο λουτρόν αίματος. Έπρεπε να έχη μεγάλην ψυχικήν αντοχήν δια να αντέξη κανείς εις το μακάβριον εκείνο θέαμα. 

[...]  Οι 350 του ΙΣΤΙΜΠΕΙ ολομόναχοι, χωρίς αεροπορίαν, χωρίς πυροβολικόν , χωρίς πεζικόν έγραφαν εκεί υψηλά εις την απρόσιτον κορυφήν του ΜΠΕΛΛΕΣ νέας Θερμοπύλας με το σύνθημα «Σήμερα δεν θα περάσετε» αμιλλώμενοι τούς ένδοξους συναδέλφους Αλβανομάχους με τον πόθον να αναδειχθώσιν υπέρτεροι εκείνων έναντι υπερτέρου και γενναιοτέρου στρατού ως ήτο ο Γερμανικός Στρατός. Ύστερα από 30 λεπτά εσηκώθη το νέφος καπνού δεν εφαίνετο τίποτε άλλο στο εξωτερικό συρματόπλεγμα από τα πτώματα των πολυάριθμων νεκρών. Ήτο φανερόν ότι η πρώτη επίθεσις των αηττήτων μέχρι τότε Γερμανών είχε αποτύχει με τεράστίας απωλείας εις νεκρούς και τραυματίες. Υπήρχον και τινές ημέτεροι τραυματίαι. Η χαρά του λόχου ήταν απερίγραπτη και ζητωκραυγές ηκούοντο σε όλο το οχυρό. Ανέφερα το γεγονός στο Διοικητή του οχυρού όστις με παλλομένη από συγκίνηση φωνή συνεχάρει το Λόχον και με πληροφόρησε πως ο γενναίος Έφεδρος Ανθυπολοχαγός του Πυροβολικού ΠΑΠΑΡΡΙΖΟΣ ΔΗΜ. με το μοναδικό μας αντιεροπορικόν πυροβόλο των 37χιλ. κατέρριψε επί του οχυρού ένα αεροσκάφος καθέτου εφορμήσεως Στούκας και ένα από τα ορειβατικά μας πυροβόλα κατεστράφη, αλλά η κατάσταση εξελίσετο ευνοϊκά μέχρις ώρας.

[...]  Τα εχθρικά  Στούκας επέρχονται αφόβως κατ’ αλλεπάλληλα κύματα και κατά εκατοντάδες. Η δική μας αεροπορία απουσιάζει παντελώς. Ανενόχλητοι τώρα κατεβαίνουν κατά δεκάδες οι αλεξιπτωτισταί-Δυναμιτισταί και αρχίζουν το φοβερό τους έργο. Άλλοι κρατούν πολυβόλα, άλλοι χειροβομβίδες ειδικές, άλλοι δυναμίτας και άλλοι αγνώστους πολεμικάς μηχανάς. Τα παρατηρητήρια και δύο σκοποί που ήσαν εκτός οχυρού σε κατάλληλον θέσιν αναφέρουν  ότι 200 περίπου αλεξοπτωτισταί είχον κατέλθη και ευρίσκοντο επί του οχυρού.  

[...] Έχει ήδη νυκτώσει. Αρχίζει ο σκληρότερος αγών. Οι Γερμανοί αφού εξουδετέρωσαν το έργο του προβολέως με κιβώτια δυναμίτιδος, επλάτυναν το άνοιγμα του φαντώματος και άρχισαν να κατεβαίνουν στις στοές του οχυρού. Αποσύρονται τα πολυβόλα στους διαδρόμους και σβήνουν τα φώτα. Οι πολυβοληταί οχυρώνονται πίσω από γαιόσακους στις γωνίες των κεντρικών διαδρόμων. Οι Γερμανοί αχού εισέλθει στον διάδρομο και οχυρώθηκαν και αυτοί πίσω απο πέτρες που μετέφερον απ’ έξω εις απόστασιν ολίγων μέτρων από τους πολυβολητάς. Οι Γερμανοί αποπειρώνται εφόρμησιν. Οι σκοπευταί βάλουν με όλην την δυνατήν ταχυβολίαν και άνω των 100 φονεύονται σ΄ ένα λεπτό, σε μιά λίμνη αίματος. Ακούοντο οι βόγγοι των τραυματιών. Ο πόλεμος προκαλεί φρίκην. Αλλ’ αυτό που γίνεται στον πόλεμο των στοών είναι απερίγραπτον. Οι στοές είχαν γεμίσει ανθρώπινα πτώματα, που κολυμπούσαν στο αίμα. Τα πολυβόλα έβαλον μέσα στις στοές ακαταπαύστως και συχνά ακούοντο φοβερές εκρήξεις δυναμίτιδος των Γερμανών. Ο εχθρός βλέποντας ότι απέτυχε στην προσπάθειά του να εισδύση στο οχυρό αλλάσσει σχέδιον. Με ειδικά τρυπάνια προσπαθεί να καταστρέψη το οχυρό, αλλά δεν το κατορθώνει. Σε λίγο το ΚΕΧ-ΚΑΓΙΑ μας καλεί επειγόντως. Αφού έκαψαν την πόρτα με φλογοβόλα διοχέτευσαν εντός αυτού αέρια. Η πληροφορία του γειτονικού οχυρού ήτο τρομερή. Ποτέ δεν περιμέναμε ότι ο εχθρός θα παραβίαζε διεθνείς συνθήκας περί απαγορεύσεως χρησιμοποιήσεως πολεμικών χημικών ουσιών. Είναι μεσάνυκτα. Κανείς δεν κοιμάται. Τα πολυβόλα μας έχουν τοποθετηθεί σε νέες ασφαλέστερες θέσεις εντός των στοών. Οι αξιωματικοί γυρίζουν συνεχώς από θέσεως εις θέσιν ενθαρρύνοντες δια της παρουσίας των τους μαχητάς. Συχνά επισκεπτώμεθα και τους τραυματίας μας. Κανείς δεν μπορεί να μείνη ασυγκίνητος στο περιβάλλον του Αναρρωτηρίου. Ο Ιατρός κ.Κανδυλάρος χειρουργεί συνεχώς χωρίς ανάπαυλα. Πολλλοί ζητούν να μου εμπιστευθούν τα μυστικά τους επειδή προαισθάνονται ότι σε λίγο θα ευρίσκονται εκεί όπου αναπαύονται οι ήρωες.

[...] Ο αγών εν το μεταξύ συνεχίζεται. Ο εχθρός ρίπτει συνεχώς αέρια και οι προσωπίδες μετά δυσκολίας μας προστατεύουν. Σύνδεσμος δεν υπάρχει με κανένα τμήμα. Η μεραρχία αφού αναγκάστηκε να μας εγκαταλείψη συνεπτύχθη. Δια μίαν ακόμα φοράν ο Διοικητής μας καλεί και μας ανακοινώνη ότι η κατάστασις είναι τοιαύτη, που τον αναγκάζει παρ΄ όλην την λύπην που δοκιμάζει να προτείνη συνθηκολόγησιν. Μας ερωτά δια τελευταίαν φοράν αν έχομεν αντίρρησιν. Ένας αξιωματικός κάμνει αμέσως αναγνώρισιν των θέσεων του εχθρού και συντόμως αναφέρει. Το οχυρόν εκυκλώθη πανταχόθεν και επάνω σ’ αυτό ευρίσκονται ισχυρότατες δυνάμεις. Ο ασύρματος σε λίγο εκπέμπει: «Οχυρόν Ιστίμπεϊ εις εξαιρετικώς κρίσιμον κατάστασιν. Άμυνα οχυρού κατόπιν αγώνος εντός στοών και καταστροφή 9/10 του οπλισμού αδύνατος». 

  Από την δύναμη του οχυρού το 1/3 περίπου (25) νεκροί και (80) τραυματίαι ευρίσκοντο εκτός μάχης. Από τα (40) πολυβόλα απέμειναν (4), όλμοι (2).Αυτή ήτο η κατάστασις του οχυρού όταν απεφασίσθη η συνθηκολόγησίς του. Καταστρέφουμε κάθε όπλο που είχε απομείνει και σε λίγο την 17ην ώραν της 7ης Απριλίου 1941, λευκή σημαία υψώνεται στην κορυφή του Ιστίμπεϊ δια να δώση το θλιβερό σήμα της συνθηκολογήσεως.

  Οι Γερμανοί πολεμισταί, εκτιμώντες την ηρωική άμυνα του οχυρού αποδέχονται τους όρους, μας συνχαίρουν δια την άμυνα, την οποίαν ομολογούν ότι ποτέ δεν εφαντάζοντο και εις ένδειξη τιμής παρατάσσουν ένα μικρόν τμήμα προ της εισόδου και παρουσιάζουν όπλα κατά την έξοδό μας.

  Μόλις βγήκαμε από το οχυρό συγκεκινημένοι όλοι με δάκρυα, ενταφιάσαμε τους τετιμημένους νεκρούς μας και ετοποθετήσαμεν επί φορείων τους μη δυνάμενους να βαδίσουν τραυματίας.

  Αι απώλειαι των Γερμανών σε νεκρούς και τραυματίας υπερέβησαν τους 400 κατά την ομολογίαν των ιδίων προς τον γνωρίζοντα καλώς την Γερμανικήν έφ. Ανθυπίατρον κ. Κονδυλώροον.

  Αξιωματικοί και Στρατιώται λυπημένοι αλλά υπερήφανοι διότι επράξαμεν το καθήκον μας οδηγήθημεν αιχμάλωτοι εις Βουλγαρίαν.  [...]