Πέμπτη 2 Μαΐου 2013

"ΒΑΛΛΟΥΣΑΙ ΤΩ ΚΕΡΑΜΩ..."

  
Πάσχα λοιπόν, προ των πυλών, για άλλη μια χρονιά, και πολλοί Έλληνες, όσοι δηλαδή αντέχουν οικονομικά, θα ταξιδέψουν για αλλαγή παραστάσεων σε δημοφιλείς πασχαλιάτικους προορισμούς. Συνήθως πρόκειται για νησιά και η Κέρκυρα προσελκύει μπόλικους τουρίστες, κυρίως λόγω του γνωστού εθίμου που πετάνε τις στάμνες από τα μπαλκόνια.
   Γυρνώντας τις προάλλες το μεσημέρι στο σπίτι, πέρασα από το κατάστημα ενός φίλου και ακούμπησα στον πάγκο ένα βιβλίο που κουβαλούσα μαζί μου. Φιλομαθής ο φίλος (πιθανόν και φιλοπερίεργος) το πήρε στα χέρια του να το ξεφυλλίσει και βλέπει στο εξώφυλλο: "Θουκυδίδου Κερκυραϊκά".
   Σε αυτό το μέρος της Ιστορίας του Θουκυδίδη εξιστορούνται τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στην Κέρκυρα κατά τα πρώτα χρόνια του εμφύλιου Πελοποννησιακού πολέμου.
   Παρα το ότι ο φίλος αυτός τρέφει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Ιστορία και προφανώς γνωρίζει ότι ο Θουκυδίδης έγραφε πολύ πριν έρθει το Πάσχα στην Ελλάδα, λέει περιπαικτικά συνδυάζοντας τον τίτλο του βιβλίου με την εορταστική περίοδο και την ανωτέρω τουριστική προτίμηση των Ελλήνων: "Τι γράφει αυτος, ρε, για το Πάσχα στην Κέρκυρα και για τα κανάτια που ρίχνουν απ' τα μπαλκόνια;"
Κι ενώ είχα ήδη αρχίσει - με αντίστοιχο  ύφος - να ετοιμάζομαι να τον ... συγυρίσω... Φλασιά!
   Θυμάμαι ξαφνικά ότι σε κάποιο εδάφιο ο Θουκυδίδης, περιγράφοντας τις πρώτες συγκρούσεις μεταξύ δημοκρατικών και ολιγαρχικών Κερκυραίων για το αν θα πάρουν το μέρος της Αθήνας ή της Σπάρτης στον πόλεμο, τονίζει την ιδιαίτερα καίρια συμβολή των γυναικών των δημοκρατικών στη νίκη της παράταξής τους: "αι τε γυναίκες αυτοίς τολμηρώς ξυνεπελάβοντο βάλλουσαι από των οικιών τω κεράμω..." (Θουκ. Γ, 74, 1). Πώς δηλαδή βοήθησαν οι Κερκυραιοπούλες τους άντρες τους; Πετώντας από τα σπίτια τους οτιδήποτε κεραμικό, πήλινο έβρισκαν!!! Και λέω: ρε μπας και;;;

   Ρίχνοντας μια πρόχειρη ματιά στο διαδίκτυο, οι εξηγήσεις που βρίσκω για το σύγχρονο έθιμο των Κερκυραίων ικανοποιούν μεν τη λογική μου (κάποιες), αλλά όχι τη φαντασία μου:

 "Υπάρχουν πολλές ερμηνείες για το σπάσιμο των μπότηδων το Πάσχα στην Κέρκυρα. Μία απ' αυτές το θεωρεί μεσαιωνικό έθιμο, κατάλοιπο της Ενετοκρατίας. Οι Βενετοί, ως καθολικοί, έσπαγαν τις παλιές στάμνες την Πρωτοχρονιά, στη μεγαλύτερη γιορτή τους, ως “φόρο” στο νέο χρόνο, προκειμένου να τους φέρει καινούργια αγαθά στο σπιτικό τους. Οι Ορθόδοξοι “μετακόμισαν” το έθιμο χρονικά και το μετέφεραν το Πάσχα, τη μεγαλύτερη γιορτή για τους ελληνορθόδοξους.
Μια δεύτερη εκδοχή, με μεσαιωνικές ρίζες κι αυτή, μαρτυράει ότι πρόκειται για προσπάθεια να εκδιωχθούν τα “μολύσματα”, τα κακά και μοχθηρά πνεύματα που έβαζαν σε πειρασμό τους ανθρώπους την προηγούμενη χρονιά.
Η τρίτη εκδοχή κάνει λόγο για παγανιστική προέλευση. Ο οργασμός της φύσης και η συλλογή των φρέσκων καρπών απαιτούν νέα κανάτια και δοχεία για την αποθήκευση τους με αποτέλεσμα τα παλιά να πετιούνται και μάλιστα όσο πιο τελετουργικά τόσο πιο αποδοτική θα είναι και η νέα συγκομιδή.
Βεβαίως δε θα μπορούσε να λείπει και η θρησκευτική εκδοχή. Σύμφωνα με αυτήν το σπάσιμο των μπότηδων αναπαριστά με τους κρότους την οργή για τη βδελυρή προδοσία του Ιούδα."

   Από όλες αυτές, μου φαίνεται περισσότερο ενδιαφέρουσα μια τέτοια εκδοχή, να συντηρείται δηλαδή ένα έθιμο προς τιμήν των γενναίων γυναικών της Κέρκυρας του Θουκυδίδη, ως σύμβολο μαχητικότητας, τόλμης και συζυγικής συμπαράστασης. Όσο κι αν επιστημονικά είναι σχεδόν ακατόρθωτο (ή πολύ δύσκολο) κάτι τέτοιο να αποδειχτεί. Άσε που μπορεί να δίνω και ιδέες σε πάσης φύσεως ψευτοπατριώτες  για να χτίσουν άλλη μια αερογέφυρα γονιδιακή με την κλασσική αρχαιότητα!
  
 Ούτως ή άλλως, όπως λέει κι ο Καβάφης (στο ποίημα "Καιραρίων"),

"Όταν κατόρθωσα την εποχή να εξακριβώσω
θάφινα το βιβλίο αν μια μνεία μικρή,
κι ασήμαντη, του βασιλέως Καισαρίωνος
δεν είλκυε την προσοχή μου αμέσως....."

Μεγάλη λόξα και "οι μικρές κι ασήμαντες μνείες" της Ιστορίας. Μαγιά. Και μαγεία...

Καλό Πάσχα, όπου κι αν είμαστε.