Πάει λίγος καιρός, κοντά δυο μήνες, που ο Ναός του Αη Γιώργη και ο Δήμος Νιγρίτας διοργάνωσαν μια ημερίδα με θέμα τη μαζική μετανάστευση των Κρανιωτών στη Νιγρίτα κατά τον 19ο αιώνα σε συνδυασμό και με την επίσκεψη στην πόλη μας εκδρομέων από την Κρανιά Ολύμπου. Οι ομιλητές της ημερίδας ήταν ο λέκτορας του τμήματος ποιμαντικής και κοινωνικής θεολογίας της θεολογικής σχολής του Α.Π.Θ. κ. Ιωάννης Μπάκας και ο τέως διευθυντής του Κολεγίου Αθηνών και διδάκτωρ φιλολογίας κ. Ιωάννης Μπασλής. Με την ευγενική παραχώρηση λοιπόν του ακούραστου περί των τοπικών – και όχι μόνο – θεμάτων, Γιάννη Μπάκα, η στήλη θα παρουσιάσει σε δύο μέρη την ομιλία του, όπως την εκφώνησε στις 31 Οκτωβρίου στο δημοτικό Μέγαρο στα πλαίσια αυτής της ημερίδας. Μπορεί πολλοί από μας να μην έλκουμε την καταγωγή μας από κει, αλλά ευκαιρίας δοθείσης, ας εμπλουτίσουμε τις γνώσεις για τον τόπο και τους συμπολίτες μας:
«Κατά την περίοδο των επαναστατικών ζυμώσεων στη Βαλκανική, στις αρχές του 19ου αιώνα ένας οπλαρχηγός συνεργαζόμενος με το ρώσο ναύαρχο στο Αιγαίο, εμφανίζεται στα μέρη μας. Αποβιβάστηκε στο Σταυρό της Χαλκιδικής και έφτασε ως τον Αχινό, από εκεί πέρασε απέναντι στην περιοχή της Ζίχνης. Στόχος του να διασχίσει με τους 320 συντρόφους του τη Βαλκανική ξεσηκώνοντας τους χριστιανούς. Ο καπετάνιος αυτός δεν ήταν άλλος από το φημισμένο Νικοτσάρα. Υπάρχει μάλιστα και το τραγούδι: Τι έχουν της Ζίχνας τα βουνά και στέκουν μαραμένα ο Νικοτσάρας πολεμά σε Χάνδακα και Πύργο. Το εγχείρημα δεν πέτυχε και ο Νικοτσάρας νικημένος από τον Ισμαήλ Μπέη των Σερρών επιστρέφει και πάλι μέσω της περιοχής μας καταφεύγοντας τελικά στο Άγιον Όρος. Ο καπετάνιος αυτός μετέδωσε πρώτος το επαναστατικό μήνυμα στην περιοχή μας και σε ολόκληρη την Ανατολική Μακεδονία.
Εικόνα 1 Κρανιά Ολύμπου
Σεβαστοί πατέρες, κυρίες και κύριοι, αγαπητοί συμπατριώτες, ο καπετάν Νικοτσάρας καταγόταν από την Κρανιά του Ολύμπου και μαθήτευσε στη σχολή της Μονής του Αγίου Διονυσίου στον Όλυμπο. Αυτό μας λέει πολλά. Αποτελεί ίσως την πρώτη, ίσως σημαδιακή, επαφή Κρανιώτη με την περιοχή μας και ένας ακόμη σύνδεσμος μεταξύ μας.
Στις αρχές του 19ου αιώνα και συγκεκριμένα στις αρχές της δεκαετίας του 1830, τη Νιγρίτα επισκέπτεται ο Γάλλος πρόξενος στη Θεσσαλονίκη Cousinery ο οποίος αναφέρει: Μίαν ώραν μετά την διάβασιν της γέφυρας εισήλθομεν εις την εύφορον αγροτικήν περιφέρειαν της Νιγρίτης, της οποίας την όψιν καθιστούν χαρίεσσαν η εν αυτή καλλιέργεια του βάμβακος και της αμπέλου… Την επαύριον της αφίξεώς μας, περιεργάσθην την πόλιν και αντελήφθην, ότι δεν κατοικείται ποσώς υπό Τούρκων. Η εν αυτή κίνησις κατεδείκνυεν πληθυσμόν ασχολούμενον εις γεωργικάς εργασίας και επιδιδόμενον δραστηρίως εις έργα βιοτεχνικά. Βαφείς, αργυροχρυσοχόοι, χαλυβδοσιδηρουργοί και άλλοι βιοτέχναι ζωογονούν όλα τα τμήματα της πόλεως. Τέλος η αγορά απεδείκνυεν, ότι η πόλις της Νιγρίτης, ως εκ της θέσεώς της, είχεν αποβή το κέντρον σημαντικωτάτου εμπορίου…
Ο Cousinery περιγράφει μια πραγματικότητα, η Νιγρίτα αποτελούσε σταθμό στο διαμετακομιστικό εμπόριο από τη Θεσσαλονίκη και φυσικά από την Κεντρική και Νότιο Ελλάδα προς τη βόρεια βαλκανική, τις παραδουνάβιες ηγεμονίες και τη Ρωσία, καθώς βρισκόταν πάνω στη μεγάλη εμπορική οδό, όπως τη χαρακτηρίζει ο Έλληνας πρόξενος στα Σέρρας, που από τη Θεσσαλονίκη μέσω Σοχού έφτανε στη Νιγρίτα και συνέχιζε ανατολικά, βόρεια και νότια. Μιλάμε φυσικά για τη σοχνόστρατα, το δρόμο που διέσχιζαν τα εμπορικά καραβάνια και στον οποίο φώλιαζαν, όπως ήταν φυσικό, αρκετοί ληστές, σε σημείο η σοχνιά γέφυρα να αναφέρεται και ως γεφύρι του διαβόλου (seytan coprusu).
Τον παραπάνω δρόμο φαίνεται ότι ακολούθησαν στα τέλη του 18ου και κατά το πρώτο μισό του 19ου αιώνα χιλιάδες άνθρωποι με τις οικογένειές τους, καθώς την εποχή αυτή παρατηρείται μια γενικότερη αποδημία πληθυσμών προς τα ανατολικά και τα βόρεια, εξαιτίας των οποίων ενισχύθηκαν πολλά προϋπάρχοντα κέντρα και δημιουργήθηκαν καινούργια.
Σ΄ ότι αφορά τη Νιγρίτα, μια πόλη που αναφέρεται από τα μέσα ακόμη του 15ου αιώνα και μάλιστα στα 1454, ένα χρόνο μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τον Μεχμέτ τον Πορθητή, κατά το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα παρατηρείται μια τεράστια πληθυσμιακή και οικονομική ανάπτυξη, όπως τουλάχιστον μαρτυρεί η επέκταση και η ολική αγιογράφηση του ναού του αγίου Γεωργίου. Πληθυσμοί βλαχόφωνοι και ελληνόφωνοι από τη Μοσχόπολη, τη δυτική Μακεδονία και την Πίνδο, τη Βωβούσα, από την Τρυγόνα Τρικάλων, την Καλαμπάκα, τα Τρίκαλα και την Καρδίτσα, από τη Χαλκιδική και φυσικά από τον Όλυμπο, έρχονται να προστεθούν στους πληθυσμούς που κατέβηκαν από τις πλαγιές του Βερτίσκου, από την Όσσα, τη Μπέροβα, τη Χωρούδα, το Σοχό και το βλαχόφωνο Φλαμούρι που εξισλαμίστηκε. Από την περιοχή του Ολύμπου υπάρχουν αναφορές για πληθυσμούς από το Λιβάδι, τη Σκοτίνα, τη Ραψάνη (ο μακαριστός ιστοριοδίφης της Νιγρίτας Αστέριος Θηλυκός), ενώ η μεγαλύτερη πληθυσμιακή ομάδα προέρχεται από την Κρανιά και το Λιτόχωρο. Απόδειξη του τελευταίου είναι η μέχρι σήμερα ανάμνηση πολλών Νιγριτινών οικογενειών για την κρανιώτικη καταγωγή τους, αλλά και η ταυτόχρονη τιμή του αγίου Διονυσίου του εν Ολύμπου μόνο στη Νιγρίτα από ολόκληρη την περιοχή των Σερρών. Σημαντική βοήθεια σε αυτό μας προσφέρει ο Νικόλαος Μάγνης στο έργο του «Περιήγησις ή τοπογραφία της Θεσσαλίας και Θετταλικής Μαγνησίας» το οποίο εξέδωσε στην Αθήνα το 1860 όπου αναφέρει (σ.17) για το Λιτόχωρο …κωμόπολις χριστιανική με περίπου επτακοσίας οικίας, εις τους πρόποδας του Ολύμπου, έχουσα γην πεδινήν ικανωτάτην και ευφορωτάτην…Μ΄όλα ταύτα είναι έρημος κατά το παρόν και αύτη, διότι οι περισσότεροι και πλουσιώτεροι των κατοίκων μετώκησαν εις τας Σέρρας και συγκατώκησαν με τους Κρανιώτας… Το μοναδικό μέρος στην περιοχή των Σερρών όπου συναντώνται η ανάμνηση της κρανιώτικης καταγωγής και η τιμή του Αγίου Διονυσίου του εν Ολύμπου, το μοναστήρι του οποίου είναι κοντά στο Λιτόχωρο, δεν είναι άλλο από τη Νιγρίτα. Έτσι δικαιολογείται και η προσθήκη του Αγίου Διονυσίου ως συμπολιούχου και προστάτου της πόλης μας, όπως συνέβη και με την αγία Παρασκευή, η οποία συντιμάται από τα μέσα του 19ου αιώνα, μαζί με τον άγιο Γεώργιο, στον ίδιο ναό και την τιμή της οποίας επίσης μετέφεραν πληθυσμοί, μάλλον βλαχόφωνοι, από τη Δυτική Μακεδονία και την Πίνδο.
Και έρχομαι στους Κρανιώτες, στο ίδιο προαναφερθέν έργο του ο Νικόλαος Μάγνης χρησιμοποιώντας στοιχεία που είχε δημοσιεύσει το 1838 ο Γρηγόριος Κωνσταντάς αναφέρει: Κρανιά, χώρα χριστιανική με πεντακόσια σπίτια εις θέσιν γοητευτικήν και τερπνήν, της οποίας οι κάτοικοι… ήτον έμποροι και τεχνίται. Τώρα έρημος και αυτή, οι δε πάλαι κάτοικοι μετώκησαν εις την των Σερρών επαρχίαν κτίσαντες εκεί νέαν πατρίδα. Η παραπάνω αναφορά μιλά για μαζική αποδημία Κρανιωτών στην περιοχή μας και την ανοικοδόμηση νέας πατρίδας ομού μετά των Λιτοχωρινών, όπως προαναφέρθηκε. Με βάση τα στοιχεία που μας δίνουν περιηγητές και άλλοι, κατά τον 19ο αιώνα, και τα οποία δημοσίευσε ο κ. Μπασλής, μετακινήθηκε και εγκαταστάθηκε στη Νιγρίτα η πλειοψηφία των κατοίκων της Κρανιάς, σε αριθμό που ξεπερνά ίσως τις 1500 ψυχές, τη στιγμή που το 1885 σε Νιγρίτα και Σύρπα αριθμούνται περί τους 3500 κάτοικοι. Με βάση αυτούς τους υπολογισμούς, οι μισοί σχεδόν κάτοικοι της Νιγρίτας και της Σύρπας προέρχονται από την Κρανιά.
Φανταστείτε καραβάνια ανθρώπων με τα υποζύγιά τους να κατεβαίνουν το βουνό μας, το Βερτίσκο, από το μονοπάτι από το Σοχό και να φτάνουν πάνω από τη Νιγρίτα και εκεί να αγναντεύουν τον κάμπο και τη λίμνη του Αχινού που φάνταζε με θάλασσα. Ίσως να τους θύμισε λίγο το μπαλκόνι που άφησαν στον Όλυμπο. Καραγιαννάδες, Παπαστεργιάδες και Οικονομαίοι, Μπακάδες, Μπατσιάδες, Γραβαλάδες, Σπριντζιάδες, Τσιφουταίοι, Κανδυλαίοι, Ιωανναίοι, Αποστολαίοι- Κελεμπέκηδες, Τζαγκαλαίοι και άλλοι πολλοί.
Που εγκαταστάθηκαν αυτοί; Γιατί ο Κωνσταντάς αναφέρει για τους Κρανιώτες ότι έκτισαν νέα πατρίδα και ταυτόχρονα ο Νικόλαος Μάγνης ότι οι Λιτοχωρινοί κατοίκησαν μαζί με τους Κρανιώτες; Αυτό με έβαλε σε αρκετή σκέψη. Για τους Λιτοχωρινούς μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι κατοίκησαν μέσα στη Νιγρίτα μια και η τιμή του αγίου Διονυσίου του εν Ολύμπω απαντάται στην ενορία του Αγίου Γεωργίου Στο ναό του Αγίου Γεωργίου συναντούμε ολόσωμη τοιχογραφία από το 1837 καθώς και φορητή εικόνα του Αγίου Διονυσίου, ο οποίος είναι ιδιαίτερα αγαπητός στους Νιγριτινούς».
Η συνέχεια την επόμενη εβδομάδα
http://proskynhths.blogspot.com/
tezjorge@yahoo.gr
▓▓ μικρά ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΑΡΙΑ ▓▓
Πεζόδρομος Ρεθύμνου. Στη Νιγρίτα πότε;
