Σκέψεις που γεννάει ένα κείμενο του 500 π.Χ.
Πέρσι τέτοια εποχή σημείωνα εδώ σε αυτές τις γραμμές πόσο δύσκολα γελάμε οι σημερινοί, ιδίως με έργα/κείμενα/ανέκδοτα περασμένων καιρών. Φέτος συνειδητοποιώ ότι υπάρχουν εξαιρέσεις. Κείμενα που αναδύονται μέσα από τους αιώνες έχουν τη δύναμη να κάνουν κι έναν άνθρωπο του 2010 – δηλαδή έξω από τα συμφραζόμενα του έργου – να γελάσει, με δύο όμως προϋποθέσεις: πρώτον, το κείμενο να παραμένει επίκαιρο (κατά μια έννοια προφητικό) και δεύτερον, οι συντελεστές του σήμερα να του δίνουν ζωή με το ταλέντο τους, να σε εμπνέουν.
Εικόνα 1 Αγοράκριτος, Δήμος, Παφλαγόνας.
Αφορμή για αυτές τις σκέψεις είναι η παράσταση του αριστοφανικού έργου «Ιππής» από το ΔΗΠΕΘΕ Αγρινίου με τους Αρμένη – Χαϊκάλη στους πρωταγωνιστικούς ρόλους πολιτικών. Ο πρώτος (Παφλαγόνας) είναι ο άρχοντας της Αθήνας, ένας αναίσχυντος δημαγωγός που κολακεύει τους πολίτες και γεμίζει την τσέπη του. Σαφής υπαινιγμός για τον πολιτικό της εποχής Κλέωνα. Ο δεύτερος (Αγοράκριτος) είναι ένας πονηρός αλλαντοπώλης που η τάξη των Ιππέων θα τον μοστράρει σαν μεσσία για να γλυτώσει την πόλη από τον Παφλαγόνα. Ο ένας δηλαδή, χειρότερος από τον άλλον, διαγωνίζονται στη σκηνή για το ποιος είναι ο πιο ψεύτης, κλέφτης, καπάτσος, πονηρός, λωποδύτης και άλλα παρόμοια, ώστε να κερδίσει την εύνοια του Δήμου.
2500 χρόνια πριν, ο Αριστοφάνης σατίριζε την πολιτική κατάσταση της εποχής του. Κι αν δεν ξέρεις, νομίζεις ότι το έργο είναι σημερινό. Δεν άλλαξε τίποτα! Ό, τι ακριβώς καυτηριάζει ο αρχαίος κωμωδιογράφος, το βρίσκουμε αυτούσιο και στη δική μας πραγματικότητα. Αυτό είναι το επικαιρικό – προφητικό του πράγματος, που λέγαμε παραπάνω. Έτσι, ανοίγεται ο δρόμος και στους συντελεστές της παράστασης να κάνουν τις δικές τους παρεμβάσεις, ώστε να αγγίζει λίγο περισσότερο τους σύγχρονους και να προσφέρει περισσότερο γέλιο (αναφορές στο ΔΝΤ, Όλι Ρεν, Μέρκελ, τρόικα, σε χαρακτηριστικές φράσεις – εξαγγελίες - ατάκες των σημερινών πολιτικών, φράσεις από τηλεοπτικές διαφημίσεις κλπ). Με αυτόν τον τρόπο πραγματώνεται και η δεύτερη προϋπόθεση και το αποτέλεσμα είναι ξεκαρδιστικό.
Το πώς ο Αριστοφάνης κατάφερε να γράψει ένα έργο που να διαβάζεται εξίσου και να λέει τα ίδια πράγματα σε διαφορετικές γενιές ενός λαού με 2500 χρόνια απόσταση, είναι μεν σημαντικό, αλλά όχι το σημαντικότερο. Αυτό που σε αφήνει άναυδο είναι ότι σε αυτόν εδώ τον τόπο, το 500 π.Χ., στην Αθήνα του Περικλή και των διαδόχων του, μπορούσε ένας πολίτης, ένας συγγραφέας, ελεύθερα να σατιρίζει την εξουσία. Ξεμπρόστιασμα κανονικό, έξω απ’ τα δόντια. Ελευθερία λόγου και έκφρασης, που προαπαιτεί κι ένα κοινό εξοικειωμένο και προετοιμασμένο. Αυτό είναι το εκπληκτικό.
Δεν χρειάζεται να πάμε μακριά. Στην ίδια χώρα, 30-40 χρόνια πριν από σήμερα, η λογοκρισία περίσσευε. Και σήμερα ακόμα, οι μηνύσεις και τα πρόστιμα πέφτουν βροχή στους τηλεσατιρίζοντες, αν τύχει και πιάσουν στο στόμα τους κανέναν ευαίσθητο (δεν ξέρω αν ο Αριστοφάνης σύρθηκε στα δικαστήρια). Σε όλο τον κόσμο δε, σήμερα, με τέτοια πρόοδο σε όλους τους τομείς, υπάρχουν ακόμα μπόλικα παραδείγματα στέρησης της ελευθερίας (του λόγου και όχι μόνο). Χτυπητό πρόσφατο παράδειγμα (ακραίο ίσως, λόγω του ακραίου καθεστώτος): τα μεθεόρτια της συμμετοχής της Βόρειας Κορέας στο μουντιάλ. Η εθνική τους ομάδα ποδοσφαίρου επέστρεψε με 3 ήττες σε 3 ματς, η μία εκ των οποίων με 7-0. η κρατική τηλεόραση διέκοψε την μετάδοση αυτού του αγώνα όταν το σκορ έγινε 3-0! Και με την επιστροφή στην πατρίδα, ο προπονητής στάλθηκε εργάτης σε οικοδομή, ενώ τους παίκτες τους έβαλαν σε μια εξέδρα και τους εξέθεσαν στη χλεύη του κοινού για ώρες. Εν έτει 2010.
Για να είμαστε βέβαια ρεαλιστές, την ελευθερία λόγου δεν την απολάμβαναν και σε πολλές άλλες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας, αλλά ούτε και στην Αθήνα ήταν όλα ρόδινα. Όμως υπήρχε. Υπήρξαν οι συνθήκες εκείνες που θεμελίωσαν τις προϋποθέσεις να δημιουργήσουν μερικά από τα πιο φωτεινά μυαλά της παγκόσμιας Ιστορίας.
Κάτι ακόμα που μου έκανε εντύπωση από το έργο ήταν και η σύλληψη του Αριστοφάνη να παρουσιάσει τον Δήμο, τον λαό της Αθήνας, προσωποποιημένο. Η φαντασία, το ταλέντο, η πρωτοπορία του δημιουργού ονειρεύτηκε και έπλασε έναν Δήμο γεροξεκούτη, ραμολιμέντο, που αποζητά τους δημοκόλακες πολιτικούς και τους αναθέτει (ή τους αφαιρεί) απλόχερα την εξουσία, ανάλογα με το τι θα του τάξουν. Ένας Δήμος σύμβολο του κοιμώμενου πολίτη (δεν είναι τυχαίο που το θεατρικό κοστούμι του ήταν άσπρο νυχτικό με ασορτί σκούφια ύπνου αλά Σταυρίδη και Παπαγιαννόπουλου!), του αδιάφορου, του φιλοτομαριστή, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Είναι ο ίδιος πάντα λαός που ευνοεί την ανάδειξη «χαρισματικών» μεσσιών, λαϊκιστών ηγετών. Είμαστε εμείς. Κι ο Αριστοφάνης δεν παρουσίασε τον λαό ως ένα σύνολο ανθρώπων, ίσως στον χορό, όπως θα ήταν το προφανές, αλλά ο νους του έφτασε στη σύνθεση: οι πολλοί ως ένας. Πράγμα που απαιτεί αφαιρετική σκέψη, ευφυΐα.
Σε γενικές γραμμές, πρόκειται για ένα κείμενο, για μια παράσταση, που συναρπάζει, γιατί: α) είναι 2500 ετών και αντικατοπτρίζει το σήμερα, β) έχει «σφήνες» από τα συμβαίνοντα στη νεοελληνική πραγματικότητα, γ) έχει δυο πολυτάλαντους ηθοποιούς που ηγούνται, δ) σε προκαλεί να σκεφτείς, να συζητήσεις, να αξιολογήσεις, και τέλος ε)μας κάνει να γελάμε γνήσια, αυθόρμητα, ξεκαρδιστικά.
▓▓ μικρα ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΑΡΙΑ ▓▓
Τα απομεινάρια της προ μηνός εκδήλωσης της ΚΝΕ ακόμα είναι απλωμένα στην πόλη σαν αποτυχημένη μπουγάδα. Από ευαισθησία, άλλο τίποτα…
Πεζόδρομος Περιάνδρου, Κόρινθος. Στη Νιγρίτα, πότε;
Μπήκαν σε εφαρμογή τα νέα μέτρα για το κυκλοφοριακό στη Νιγρίτα. Ο «πεζόδρομος» όμως, αν και φαίνεται έτοιμος, δεν έχει παραδοθεί ακόμα στα αυτοκίνητα. Μήπως αυτό σημαίνει ότι ενδόμυχα οι δημοτικοί άρχοντες καταλαβαίνουν το σωστό και καθυστερούν όσο γίνεται; Ίσως για μετά τα Γερακίνεια; Μακάρι να μείνει έτσι…
