ΠΤΥΧΕΣ ΤΗΣ ΜΟΝΤΕΡΝΑΣ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ (21 08 2009)
Χαρακτηριστικό φαινόμενο στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού συνιστά και η διαφοροποίηση της στάσης μιας κοινωνίας διαχρονικά απέναντι στο ίδιο ζήτημα. Το κάθε ζήτημα παραμένει το ίδιο μέσα στο πέρασμα των χρόνων. Τα χρόνια όμως, οι αντιλήψεις, αλλάζουν, οπότε νομοτελειακά αλλάζει και ο τρόπος που οι άνθρωποι προσεγγίζουν το εν λόγω ζήτημα. Με λίγα λόγια, αλλάζει και η κοινωνία. « Ο χρόνος, εκείνος που μεταρρυθμίζει τα πάντα και σαρώνει όλους τους ιστούς αράχνης, συνέβαλε κατά πολύ στην απάλειψη όλων των κοινωνικών φραγμών» (Τζ. Φ. Άμποτ, Ένας Άγγλος στη Μακεδονία του 1900).
Αφορμή για τον παραπάνω προβληματισμό, στάθηκαν κάποιες νεόκοπες συνήθειες των ελληνοπαίδων. Το διαχρονικό ζήτημα της εμφάνισης του αγοριού ή του κοριτσιού, της προβολής προς τα έξω του εαυτού του, της προσπάθειας να προκαλέσει το ενδιαφέρον, βρίσκει σήμερα μερικές διεξόδους, μερικούς τρόπους έκφρασης αδιανόητους για την αισθητική και την ηθική προηγούμενων γενεών.
Ένας τέτοιος τρόπος είναι τα τατουάζ. Τι ήταν τα τατουάζ όμως μέχρι και μερικές δεκαετίες πριν; Αφήνοντας την αναδρομή στις αρχέγονες συνήθειες ιθαγενών φυλών ανά τον κόσμο που στιγμάτιζαν το δέρμα τους για λόγους που ανάγονται στον ανιμισμό ή και γενικότερα στις τοτινές τους ανάγκες, ας προσηλωθούμε στα χρόνια της εμπειρίας μας. Το τατουάζ θεωρούνταν ένδειξη ανθρώπου τόσο ανεξαρτητοποιημένου που άγγιζε το περιθώριο. Ανθρώπου που επέλεγε τη συγκεκριμένη διαδικασία για να εκφράσει τον πόνο του, την πίκρα του, τα συναισθήματά του για έναν κόσμο που δεν τον εξέφραζε ή τον περιφρονούσε. Με σκληρά λόγια κάποιοι θα τους έλεγαν και αλήτες – κι ας μπορεί να ήταν και τα καλύτερα παιδιά.
Ποιοί έκαναν τατουάζ στο σώμα τους εκτός από τους ναυτικούς, τους φυλακόβιους, τους περιθωριακούς, τους – καλώς ή κακώς εννοούμενους – μάγκες του πειθαρχείου ή του μπαλαούρου; Ήταν σε γενικές γραμμές σημάδι αντικομφορμιστικό, που σε καμία περίπτωση δε θα τολμούσαν να το δοκιμάσουν τα αντίστοιχα καθώς πρέπει νειάτα ως και τη δεκαετία του ’90, χωρίς να παίξουν το κεφάλι τους κορώνα γράμματα και να μην κινδυνεύσουν με κλωτσηδόν απέλαση από το σπίτι τους. Αλίμονο βέβαια και αν τους έπιαναν να συναγελάζονται με κατάστικτα «αποβράσματα». Ούτε ψύλλος στον κόρφο τους!
Και τι βλέπουμε σήμερα; Βλέπουμε αγόρια και κορίτσια – κυρίως κορίτσια – να ακολουθούν τις προσταγές της μόδας που πηγάζουν από τα χιλιοπρόβλητα πρότυπα της show biz και του αθλητισμού και να χτυπάν τατουάζ σε μέρος περίοπτο (ή όχι και τόσο). Και τώρα που είναι καλοκαίρι και τα ρούχα αλαφραίνουν, αποκαλύπτονται σε λαιμούς, κοιλιές, πόδια, ωμοπλάτες ποικίλα σχέδια, όχι τόσο έκφρασης της προσωπικότητας, όσο τεχνητής ενδυνάμωσης της ομορφιάς. Σαν κόσμημα, σαν στολίδι. Ούτε κανένα μήνυμα κοινωνικού περιεχομένου, ούτε τίποτα. Προσωπική αισθητική επιλογή, σαν μια μπλούζα ή ένα σκουλαρίκι.
Βέβαια, το τατουάζ έχει χάσει, όπως είπαμε, την κοινωνική ή αντικοινωνική του φόρτιση, δεν είναι πια στάση ζωής, ιδεολογία, μέρος του «είναι» μας. Άλλο να γράφεις στο χέρι σου «Χίππις» κι άλλο να μοστράρεις μια σειρά κινέζικα ιδεογράμματα που μπορεί και να μην ξέρεις τι λένε. Για αυτό και τα παιδιά σήμερα ακολουθούν ημίμετρα. Ημιστιγματίζονται. Δεν τολμούν το κανονικό τατουάζ, με βελόνα, που μένει ανεξίτηλο και σβήνεται μόνο με χειρουργική επέμβαση, αλλά επιλέγουν το άοσμο, άχρωμο, άγευστο – και ακίνδυνο – τατουάζ με χέννα. Που σβήνει όποτε θέλεις και αντικαθίσταται με άλλο που θα ταιριάζει καλύτερα στη μεθεπόμενη γκαρνταρόμπα. Ανακουφίζεται έτσι κι ο γονιός. Στο κάτω κάτω, αφού δεν αποτελεί βαθιά επιλογή πεποίθησης, γιατί να στιγματιστώ δια βίου με κάτι που αύριο μπορεί και να μην το θέλω; Οικειοποιούνται έτσι – χωρίς να τους ανήκει, χωρίς να το νιώθουν δικό τους - ένα σύμβολο σύγκρουσης με το ενδοοικογενειακό και κοινωνικό κατεστημένο.
Δεύτερη παρατήρηση αισθητικής φύσεως, ενδεικτική της αλλαγής νοοτροπίας με το πέρασμα των γενεών. Αυτή αφορά αποκλειστικά τα αγόρια. Στον 21ο αιώνα, τα αγόρια ξυρίζουν τα πόδια και το στήθος τους! Όχι, δεν πρόκειται για πιστούς μουσουλμάνους που μπαίνουν στο ραμαζάνι. Πρόκειται για πιστούς της μόδας, που θέλει έναν ερμαφρόδιτο τύπο άνδρα με καθόλου τριχοφυΐα. Πάνε οι εποχές του «greek lover με τρίχα για πουλόβερ». Τα περισσότερα κορίτσια σήμερα, θολωμένα από τις κοσμικές στήλες, θέλουν τα αγόρια ξυρισμένα και περιποιημένα, σχεδόν όπως και οι ίδιες. Και τα αγόρια ακολουθούν τα προστάγματα (και της μόδας και των κοριτσιών). Το αέναο παιχνίδι αρσενικού και θηλυκού αναδιπλώνεται ανακαλύπτοντας καινούργια πεδία για να διεξαχθεί.
Κι αυτή βέβαια η εξέλιξη ξεκινά από τα πρότυπα του αθλητισμού. Εκεί, μεγάλοι αθλητές, πιόνια κι αυτοί στα πορίσματα μιας εξοργιστικά ανούσιας τεχνογνωσίας και εγκλωβισμένοι στον αυτοσκοπό των ρεκόρ και του κέρδους του επαγγελματικού αθλητισμού, ξυρίζουν το σώμα τους για καλύτερες επιδόσεις (όπως π.χ. οι κολυμβητές ή δρομείς), για διευκόλυνση του έργου των μασέρ (όπως π.χ. ποδοσφαιριστές ή μπασκετμπολίστες) ή απλά και μόνο για φιγούρα. Ο συνδυασμός όλων αυτών περνάει και στα παιδιά που απλά γυμνάζονται, χωρίς καμιά ελπίδα για ρεκόρ και χωρίς καμιά πιθανότητα προσωπικού μασέρ και μένει μόνο η φιγούρα. Η μίμηση του προτύπου και η ελπίδα να αποκομίσουμε κι εμείς ένα δράμι από την (εφήμερη) λάμψη και επιτυχία.
Υπήρχε περίπτωση να ανεχτεί η οποιαδήποτε τοπική κοινωνία της Ελλάδας των προηγούμενων δεκαετιών άντρες με ξυρισμένα πόδια; Η μοίρα που τους περίμενε θα ήταν χειρότερη απ’ αυτή του «Αχιλλέα απ’ το Κάιρο»: θα τους κρεμούσαν κουδούνια! Σήμερα όμως, αν δεν είναι ήδη πλήρως αποδεκτό, η κοινωνία το αποδέχεται, το συνηθίζει και αυτή η μεταστροφή σηματοδοτεί την αλλαγή νοοτροπίας και στάσης απέναντι σε ένα διαχρονικό ζήτημα: αυτό της εμφάνισης των νέων. Αν κάποιοι γκρινιάζουν, αυτοί είναι των περασμένων γενεών και δεν ενέχονται στις αλλαγές που φέρνουν τα χρόνια, πάντα με τη συνδρομή των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Ο βομβαρδισμός σύγχρονων προτύπων, ειδώλων, συμπεριφορών δεν αγγίζει ούτε τα μάτια, ούτε τα αυτιά τους.
Και για τους πολλούς, που μεγάλωσαν με έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης, με μια διαφορετική αισθητική και ηθική, τέτοιες εικόνες των νέων με τατουάζ ή σκουλαρίκια σε κάθε δυνατό σημείο του σώματος και με ξυρισμένα αντρικά μέλη, δεν είναι τίποτα άλλο παρά λάδι στη φωτιά του χάσματος των γενεών και προκαλούν από απλό ξίνισμα των μούτρων ως γιουχάισμα. Πρέπει όμως, να θεωρούμε δεδομένο ότι για τις νέες γενιές αυτές οι επιλογές είναι μια πραγματικότητα, κάτι το συνηθισμένο και άμεμπτο στο απυρόβλητο της νεανικής αλαζονείας τους. Είναι ο δικός τους τρόπος, μέχρι να βρουν έναν άλλο, καινούργιο. Γιατί αυτό είναι η μόδα, «κάτι που δε ζει περισσότερο από ένα ή δυο χρόνια, που σώνεται σήμερα σα μυρουδιά που χτες είχες ρίξει στο μαντήλι σου∙ κάτι που σαν περάσει περνάει όσο κι η χάρη του, ώστε να το θυμάσαι και να γελάς ή να ντρέπεσαι, για λογαριασμό του και για λογαριασμό σου», όπως έγραφε δεκαετίες πριν ο Κωστής Παλαμάς.
